Vào lúc 3 giờ 26 phút chiều ngày 30 tháng 7 năm 2015, khối đầu tiên của Ethereum đã được khai thác thành công.
Cùng với khoảnh khắc khởi nguồn được gọi là "Frontier", một lời tiên tri đầy tham vọng đã ra đời - "máy tính thế giới". Vitalik và các nhà phát triển đầu tiên tin rằng họ đang xây dựng không phải là một phiên bản nâng cấp của Bitcoin, mà là một nền tảng tính toán toàn cầu có thể chạy bất kỳ ứng dụng phi tập trung nào.
Hôm nay, đúng mười năm sau, mạng chính Ethereum kỷ niệm mười năm hoạt động.
Khi chúng ta xem xét quỹ đạo phát triển của Ethereum, sẽ thấy rằng "máy tính toàn cầu" này không hoạt động các ứng dụng phi tập trung như mong đợi, mà lại biến thành một lớp thanh toán chủ yếu được dẫn dắt bởi các ứng dụng tài chính.
Các giao thức DeFi chiếm phần lớn mức tiêu thụ Gas, hàng chục nghìn tỷ đô la tài sản đang lưu chuyển trên mạng này, trong khi những ứng dụng phi tập trung từng được kỳ vọng cao như mạng xã hội, trò chơi, lưu trữ, hoặc đã biến mất hoàn toàn, hoặc đã chuyển sang các chuỗi khác.
Sự chuyển đổi của câu chuyện này, rốt cuộc là thỏa hiệp hay tiến hóa?
Nhìn lại từ nút này, quá trình chuyển mình của Ethereum trong suốt mười năm qua không chỉ là câu chuyện về Ethereum, mà còn là câu chuyện về cách lý tưởng công nghệ tìm kiếm chỗ đứng trong thế giới thực.
Thế giới máy tính, kỷ nguyên vàng của chủ nghĩa lý tưởng (2015-2017)
Để hiểu nguồn gốc câu chuyện của Ethereum, chúng ta phải quay trở lại mùa đông cuối năm 2013.
Khi đó, Vitalik Buterin 19 tuổi đang du lịch ở Israel, trong đầu anh nảy ra một ý tưởng táo bạo: Điều gì sẽ xảy ra nếu blockchain không chỉ có thể chuyển tiền mà còn có thể chạy các chương trình phức tạp tùy ý?
Cách mạng của ý tưởng này nằm ở chỗ nó lần đầu tiên mở rộng blockchain từ một công cụ chuyển giao giá trị chuyên dụng thành một nền tảng tính toán tổng quát.
Nhưng đằng sau tầm nhìn ban đầu này, ẩn chứa những động lực văn hóa sâu sắc hơn.
Cộng đồng Ethereum đầu tiên tập hợp lại là một nhóm những người lý tưởng công nghệ tin vào "mã là luật lệ". Họ không chỉ đang xây dựng một nền tảng công nghệ mới, mà còn đang cố gắng tạo ra một mô hình xã hội mới - một utopia kỹ thuật số hoạt động hoàn toàn theo quy tắc của mã mà không cần quyền lực tập trung.
Khi đó, câu chuyện kể về "phi tập trung", về "máy tính thế giới" nơi mã là pháp luật.
Đây không chỉ là một lý tưởng công nghệ, mà còn trở thành một tuyên ngôn chính trị và lập trường triết học. Những người ủng hộ sớm của Ethereum tin rằng, thông qua hợp đồng thông minh, họ có thể tái cấu trúc các quy tắc vận hành của xã hội, tạo ra một thế giới công bằng, minh bạch và không cần tin tưởng.
Chủ nghĩa lý tưởng công nghệ này có thể được nhìn thấy ở khắp nơi trong thiết kế ban đầu của Ethereum. Máy ảo Turing đầy đủ, cơ chế Gas, mô hình tài khoản - mỗi lựa chọn kỹ thuật đều thể hiện định hướng giá trị "tối đa hóa phi tập trung" và "tối đa hóa tính phổ quát".
Ngày 30 tháng 4 năm 2016, chưa đầy 1 năm kể từ khi mạng chính Ethereum ra mắt, The DAO (Tổ chức tự trị phi tập trung) chính thức khởi động huy động vốn cộng đồng.
Dự án này hoàn toàn thể hiện tinh thần lý tưởng của cộng đồng Ethereum giai đoạn đầu: không có ban quản lý, không có hội đồng quản trị, hoàn toàn do mã điều khiển quỹ đầu tư. Chỉ trong 28 ngày ngắn ngủi, The DAO đã huy động được 11.5 triệu ETH, chiếm 14% tổng cung ETH vào thời điểm đó, trị giá hơn 150 triệu USD.
Tuy nhiên, lý tưởng nhanh chóng gặp phải thử thách khắc nghiệt của thực tế. Vào ngày 17 tháng 6, một kẻ tấn công đã lợi dụng lỗ hổng gọi đệ quy trong hợp đồng thông minh The DAO để đánh cắp 3.6 triệu ETH.
Cuộc tranh luận sau đó đã xé nát toàn bộ cộng đồng. Một bên cho rằng, vì mã là luật, nên ETH thu được từ lỗ hổng mã là "hợp pháp", bất kỳ sự can thiệp nào đều đi ngược lại tinh thần cốt lõi của blockchain. Bên còn lại cho rằng, khi kết quả rõ ràng đi ngược lại ý chí chung của cộng đồng, việc sửa chữa sai lầm thông qua hard fork là cần thiết.
Cuối cùng, đa số do Vitalik đại diện đã chọn phân tách cứng, trả lại ETH bị đánh cắp cho các chủ sở hữu ban đầu. Quyết định này dẫn đến sự phân chia lớn đầu tiên của Ethereum, nhóm thiểu số kiên trì với nguyên tắc "Code is Law" tiếp tục duy trì chuỗi gốc, tức là Ethereum Classic (ETC) ngày nay.
Cuộc khủng hoảng này đã làm lộ ra mâu thuẫn bên trong của chủ nghĩa lý tưởng công nghệ: sự phi tập trung hoàn toàn có thể dẫn đến những hậu quả không thể chấp nhận, trong khi bất kỳ hình thức can thiệp nhân tạo nào cũng có thể bị coi là sự phản bội nguyên tắc phi tập trung.
Mâu thuẫn này đã xuyên suốt toàn bộ quá trình phát triển của Ethereum, đồng thời cũng đặt nền móng cho sự chuyển biến trong câu chuyện sau này.
ICO máy phát coin, sự lạc lối trong bong bóng (2017-2020)
Vào cuối năm 2016, không ai có thể dự đoán cơn sốt ICO sắp tới sẽ thay đổi mọi thứ của Ethereum như thế nào.
Mùa hè năm 2017, thế giới tiền điện tử đã trải qua một cơn sốt vốn chưa từng có. Khái niệm đơn giản ICO (Initial Coin Offering) - huy động vốn thông qua việc phát hành token - đã thắp sáng trí tưởng tượng của các nhà đầu tư toàn cầu. Chỉ trong năm 2017, số tiền huy động qua ICO đã vượt quá 6 tỷ USD, và đến nửa đầu năm 2018, con số này đã tăng vọt lên 12 tỷ USD.
Còn Ethereum thì là cái máy phát hành token cho nhiều ICO.
Viết hợp đồng, thiết kế quy tắc thanh toán, đặt tên và số lượng cho token, từng token một không cần cam kết thực tế xuất hiện:
Một bản whitepaper có vẻ đủ lớn, một câu chuyện có thể gây ra cảm giác FOMO (sợ bỏ lỡ), và một mô hình kinh tế token có vẻ hợp lý.
Vào thời điểm đó, Ethereum đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng danh tính không ngờ --- được thiết kế ban đầu như một "máy tính thế giới", bỗng dưng phát hiện ra rằng mục đích lớn nhất của nó lại là phát hành token.
Sự chênh lệch lớn giữa thực tế và ước mơ này đã tạo ra sự đứt gãy lớn đầu tiên trong câu chuyện Ethereum.
Vitalik và các nhà phát triển cốt lõi ban đầu đã hình dung ra một nền tảng tính toán toàn cầu để chạy các ứng dụng phi tập trung, nhưng câu trả lời từ thị trường lại là: Chúng ta chỉ cần một tiêu chuẩn ERC-20 đơn giản để phát hành token.
Sự đơn giản này không chỉ ở cấp độ kỹ thuật mà còn ở cấp độ nhận thức. Trong mắt các nhà đầu tư, Ethereum không còn là một mô hình tính toán cách mạng, mà là một cỗ máy in tiền.
Vấn đề sâu xa hơn là nhãn "nền tảng phát hành token" này bắt đầu định hình ngược lại hướng phát triển của Ethereum. Khi 90% hoạt động trong hệ sinh thái liên quan đến token, ưu tiên phát triển không thể tránh khỏi bị nghiêng về hướng này. Các cuộc thảo luận về tiêu chuẩn token trong EIP (Đề xuất cải tiến Ethereum) nhiều hơn hẳn so với các tình huống ứng dụng khác, công cụ dành cho nhà phát triển chủ yếu xoay quanh việc phát hành và giao dịch token, toàn bộ hệ sinh thái rơi vào trạng thái "phụ thuộc vào lối mòn".
Nếu như sự kiện The DAO trước đây là cuộc tranh luận triết học bên trong chủ nghĩa lý tưởng, thì cơn sốt ICO chính là cú va chạm đầu tiên giữa lý tưởng và thực tế thị trường. Cú va chạm này đã phơi bày một mâu thuẫn cơ bản trong câu chuyện Ethereum: khoảng cách lớn giữa tầm nhìn công nghệ và nhu cầu thị trường.
Thị trường gấu vào năm 2018 tiếp theo.
Đối với Ethereum, đây không chỉ là sự sụp đổ của giá cả, mà còn là sự sụp đổ của câu chuyện. Khi bong bóng ICO vỡ, khi khẩu hiệu "cách mạng blockchain" không còn ai tin tưởng, Ethereum phải trả lời một câu hỏi căn bản:
Nếu không phải là máy tính thế giới, vậy bạn rốt cuộc là gì?
Câu trả lời cho vấn đề này dần dần hiện ra trong sự khổ sở của thị trường gấu. Một câu chuyện mới đang dần hình thành: Ethereum trước tiên là một lớp thanh toán tài chính, và sau đó có thể trở thành một nền tảng tính toán tổng quát.
Sự chuyển mình cũng được thể hiện trên lộ trình công nghệ. Thiết kế của Ethereum 2.0 bắt đầu xem xét nhiều hơn đến nhu cầu của ứng dụng tài chính - tính cuối cùng nhanh hơn, chi phí giao dịch thấp hơn, và độ an toàn cao hơn. Mặc dù trong các phát ngôn chính thức vẫn nhấn mạnh "tính tổng quát", nhưng hướng tối ưu hóa thực tế đã rõ ràng chỉ đến các trường hợp sử dụng tài chính.
Độ chính xác của sự lựa chọn này sẽ được kiểm tra ở giai đoạn tiếp theo.
DeFi đại thắng lợi, khi tài chính trở thành sứ mệnh của Ethereum (2020-2021)
Mùa hè DeFi năm 2020 đối với Ethereum không chỉ là một sự bùng nổ ở tầng ứng dụng mà còn là một sự chuyển đổi hoàn toàn về danh tính.
Nếu nói rằng ICO năm 2017 đã khiến Ethereum bất ngờ trở thành nền tảng phát hành token, thì sự thành công của DeFi đã khiến toàn bộ hệ sinh thái nhận ra: tài chính có thể không phải là lựa chọn thỏa hiệp của Ethereum, mà là sứ mệnh tự nhiên của nó.
Sự chuyển biến trong nhận thức này là dần dần.
Ban đầu, DeFi được coi là một trong nhiều thí nghiệm, ngang hàng với các ứng dụng như trò chơi, xã hội, chuỗi cung ứng, v.v. Nhưng khi việc khai thác tính thanh khoản của Compound thắp lên sự nhiệt tình của thị trường, khi hàng trăm tỷ đô la đổ vào các giao thức DeFi khác nhau, khi phí Gas tăng cao kỷ lục do hoạt động DeFi, một thực tế không thể phủ nhận đã xuất hiện: Ethereum đã tìm thấy Product-Market Fit của nó.
Trong quá khứ, việc định vị Ethereum như một nền tảng tài chính dường như là một sự "giảm chiều", là sự phản bội đối với tầm nhìn vĩ đại của "máy tính thế giới". Nhưng DeFi đã cho thấy một khả năng khác: tài chính chính là hình thức tính toán phức tạp và có giá trị nhất.
Mỗi giao dịch, mỗi lần thanh lý, mỗi sản phẩm phái sinh đều là một quá trình tính toán phức tạp. Từ góc độ này, việc trở thành "máy tính tài chính thế giới" và trở thành "máy tính thế giới" không mâu thuẫn, mà là những cách diễn đạt khác nhau của cùng một tầm nhìn.
Sự bùng nổ của DeFi đã tạo ra một chu trình phản hồi tích cực mạnh mẽ, liên tục củng cố câu chuyện về Ethereum như một cơ sở hạ tầng tài chính. Sự gia tăng sử dụng, sự tập trung của các nhà phát triển và quyền lực ngôn từ dần dần bắt đầu chuyển dịch, tiếng nói của các dự án DeFi ngày càng lớn.
Tuy nhiên, sự thành công của DeFi cũng mang lại một vấn đề thực tế nghiêm trọng: nút thắt hiệu suất của Ethereum.
Khi một giao dịch trao đổi token đơn giản cần phải trả hàng chục đến hàng trăm đô la phí Gas, Ethereum đang đối mặt với cuộc khủng hoảng sinh tồn. Đây không còn là câu hỏi lý tưởng về "làm thế nào để trở thành máy tính thế giới", mà là câu hỏi thực tế về "làm thế nào để DeFi tiếp tục vận hành".
Sự khẩn cấp này đã thay đổi hoàn toàn ưu tiên công nghệ của Ethereum. Trước đây, mở rộng được coi là một mục tiêu dài hạn, có thể nghiên cứu giải pháp tinh tế nhất một cách từ từ. Nhưng sự bùng nổ của DeFi đã biến việc mở rộng trở thành một vấn đề cấp bách. Cộng đồng Ethereum buộc phải chấp nhận một thực tế:
Giải pháp hoàn hảo có thể chờ đợi, nhưng thị trường thì không.
Vì vậy, chúng ta đã thấy một loạt các lựa chọn thực tế. Layer 2 không còn là một khái niệm xa vời, mà là giải pháp khẩn cấp cần phải triển khai ngay lập tức. Công nghệ Rollup mặc dù không đủ phi tập trung, nhưng có thể nhanh chóng giảm bớt tình trạng tắc nghẽn, do đó nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ các nhà phát triển cốt lõi. Lộ trình của Ethereum 2.0 cũng đã được điều chỉnh lại, ưu tiên thực hiện các chức năng hữu ích nhất cho DeFi.
Sự điều chỉnh của lộ trình công nghệ này, về bản chất, là một biểu hiện cụ thể của sự chuyển đổi trong cách kể chuyện. Khi Ethereum chấp nhận vị trí của mình như một cơ sở hạ tầng tài chính, tất cả các quyết định liên quan đến công nghệ đều xoay quanh lõi này.
Sự trỗi dậy của L2, việc chuyển nhượng chủ quyền và những kẻ ký sinh (2021-2023)
Năm 2021, Ethereum phải đối mặt với một thực tế khắc nghiệt: Sự thành công của DeFi đang giết chết Ethereum.
Khi một giao dịch đơn giản cần phải chờ đợi hàng phút, khi người dùng bình thường bị đẩy ra bởi chi phí cao, câu chuyện của Ethereum đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng mới. Vị trí "tầng thanh toán tài chính toàn cầu" nghe có vẻ tuyệt vời, nhưng nếu chỉ có người giàu mới đủ khả năng sử dụng, liệu câu chuyện này còn tồn tại được không?
Mâu thuẫn sâu sắc hơn nằm ở chỗ, sự thành công của Ethereum lại phơi bày những thiếu sót cơ bản trong kiến trúc của nó. Là một blockchain đơn thể, Ethereum cố gắng xử lý mọi thứ trên cùng một tầng: thực thi tính toán, xác minh giao dịch, lưu trữ dữ liệu, đạt được đồng thuận. Thiết kế "đa năng" này là lợi thế trong giai đoạn đầu, nhưng trở thành điểm yếu chết người trong giai đoạn quy mô.
Đối mặt với tình huống này, cộng đồng Ethereum đã trải qua một sự chuyển biến nhận thức đau đớn. Máy tính thế giới thực sự nên giống như internet, là một hệ thống mô-đun và phân lớp.
Sự chuyển đổi này được thể hiện rõ nhất trong một bài viết của Vitalik: "Tương lai của Ethereum là mô-đun."
Câu này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng khác trong câu chuyện của Ethereum. Từ "một chuỗi thống trị tất cả" đến "hệ sinh thái hợp tác đa lớp", Ethereum bắt đầu chấp nhận một thực tế - một chuỗi khối đơn lẻ không thể đáp ứng tất cả các nhu cầu, tương lai thuộc về sự phân công chuyên môn.
Vì vậy, khi các giải pháp Rollup như Arbitrum, Optimism bắt đầu tiếp nhận ngày càng nhiều giao dịch, vấn đề cơ bản đã xuất hiện. Nếu phần lớn hoạt động diễn ra trên Layer 2, thì mạng chính Ethereum là gì?
Năm 2022, vấn đề này thể hiện rõ hơn về mặt khả năng sẵn có của dữ liệu. Khi các dự án như Celestia đề xuất các lớp khả năng sẵn có của dữ liệu chuyên biệt, cuộc tranh luận xung quanh khả năng sẵn có của dữ liệu (DA) đang diễn ra, với sự cân bằng giữa sự mở cửa và kiểm soát của Ethereum.
Ethereum luôn tự hào về sự mở và phi tập trung, nhưng khi sự mở này có thể đe dọa đến vị thế của nó, phản ứng của cộng đồng trở nên phức tạp. Một số người bắt đầu sử dụng khái niệm "Căn chỉnh Ethereum" (Ethereum Alignment), cố gắng duy trì một hình thức kiểm soát nào đó trong khi vẫn mở.
Điều thú vị hơn là cuộc tranh luận này đã thay đổi định nghĩa về thành công.
Trong quá khứ, thành công có nghĩa là tất cả các hoạt động diễn ra trên Ethereum. Bây giờ, thành công được định nghĩa lại là: ngay cả khi các hoạt động diễn ra ở nơi khác, chỉ cần cuối cùng cần đến sự an toàn của Ethereum, đó là chiến thắng của hệ sinh thái Ethereum. Sự thay đổi trong định nghĩa này phản ánh sự chuyển biến tư duy từ "độc quyền" sang "cộng sinh" của Ethereum.
Cuộc chiến Bạch Liên và phòng thủ câu chuyện "chính thống" (2023-2024)
Thế giới blockchain năm 2023 đã xuất hiện một sự thay đổi tinh tế nhưng quan trọng: thế hệ blockchain công cộng mới không còn cố gắng trở thành "Ethereum tốt hơn" nữa, mà bắt đầu kể một câu chuyện hoàn toàn khác.
Solana không còn nhấn mạnh mình là "nền tảng hợp đồng thông minh nhanh hơn", mà định vị là "Nasdaq của blockchain". Aptos và Sui không nói về "phi tập trung", mà nhấn mạnh "trải nghiệm người dùng cấp độ Web2".
Đối với Ethereum, sự thay đổi này vừa là sự giải thoát vừa là thử thách. Sự giải thoát nằm ở chỗ không còn phải rơi vào cuộc đua vũ trang về các thông số hiệu suất; thử thách nằm ở chỗ khi các đối thủ cạnh tranh mở ra chiến trường mới, những lợi thế truyền thống của Ethereum có thể trở nên không còn ý nghĩa.
Vấn đề sâu sắc hơn là: Khi "phi tập trung" không còn là tiêu chuẩn giá trị duy nhất, thì giá trị cốt lõi mà Ethereum tự hào còn có sức hấp dẫn bao nhiêu?
Sự phức tạp của cuộc cạnh tranh kể chuyện này thể hiện rõ nhất trong sự phục hồi của Solana.
Sau sự sụp đổ của FTX vào năm 2022, mọi người đều nghĩ rằng Solana đã kết thúc. Nhưng đến năm 2023, nó đã trở lại mạnh mẽ nhờ vào các đồng Meme và giao dịch chi phí thấp. Hiện tượng này đã tiết lộ một sự thật khiến cộng đồng Ethereum lo lắng - thị trường có thể không quan tâm đến việc phi tập trung như họ tưởng.
Đối mặt với sự trỗi dậy của các chuỗi công khai mới, phản ứng đầu tiên của cộng đồng Ethereum là nhấn mạnh "tính chính thống".
Những người ủng hộ Ethereum chỉ ra vấn đề tập trung của các chuỗi này, nguy cơ về an ninh và sự thỏa hiệp về công nghệ. Nhưng phản ứng của thị trường thì lại lạnh nhạt một cách bất ngờ. Khi người dùng có thể hoàn tất giao dịch với chi phí vài xu, dường như họ không quan tâm đến việc mạng lưới này có "đủ phi tập trung" hay không.
Khi Ethereum cố gắng giải thích giá trị của mình bằng ngôn ngữ thực dụng, nó lại đánh mất vị thế đạo đức ban đầu. "Chúng tôi an toàn hơn" nghe không hấp dẫn bằng "Chúng tôi đang xây dựng một tương lai phi tập trung". Sự thế tục hóa của câu chuyện này, mặc dù có thể thu hút nhiều người dùng chính thống hơn, nhưng cũng có thể làm xa rời những người ủng hộ cốt lõi.
Thậm chí phức tạp hơn, các chuỗi khối công cộng mới bắt đầu định nghĩa ngược lại "phi tập trung".
Họ cho rằng, thực sự phân quyền nên cho phép người bình thường cũng có thể tham gia, chứ không chỉ là mạng lưới tinh hoa mà chỉ người giàu mới đủ khả năng sử dụng. Khi người dùng Solana chỉ trích phí Gas cao của Ethereum, Ethereum đã rơi vào cái bẫy đạo đức mà chính nó đã đặt ra.
Đến đầu năm 2024, một xu hướng đáng lo ngại trở nên rõ ràng, đó là câu chuyện về Ethereum ngày càng mang tính phòng thủ. Phần lớn các cuộc thảo luận không còn là về "Chúng ta sẽ xây dựng cái gì" mà là "Tại sao chúng ta lại tốt hơn các chuỗi khác". Sự chuyển đổi từ tấn công sang phòng thủ này đã phơi bày tình thế tiến thoái lưỡng nan về đổi mới mà Ethereum đang phải đối mặt.
Tư thế phòng thủ này thể hiện ở nhiều khía cạnh.
Lộ trình công nghệ ngày càng phản ứng với áp lực cạnh tranh hơn là tầm nhìn nội tại, các cuộc thảo luận trong cộng đồng tràn ngập những chỉ trích đối với các chuỗi khác thay vì tự phản ánh. Ngay cả các bài viết của Vitalik cũng ngày càng nhiều trong việc giải thích và bào chữa, thay vì đưa ra những ý tưởng mới táo bạo như trước đây.
Nghiêm trọng hơn, tâm lý phòng thủ này bắt đầu ảnh hưởng đến sức sống đổi mới của hệ sinh thái. Các nhà phát triển không còn hỏi "cái gì là có thể" nữa, mà thay vào đó là hỏi "cái gì là an toàn". Các nhà đầu tư không còn tìm kiếm sự đổi mới đột phá, mà tìm kiếm "kẻ giết người của kẻ giết người Ethereum". Toàn bộ hệ sinh thái rơi vào trạng thái tự bào mòn, bận rộn với cạnh tranh bên trong thay vì mở rộng bên ngoài.
Nguồn gốc của tình trạng này nằm ở sự cạn kiệt của câu chuyện. Khi "máy tính toàn cầu" được chứng minh là quá lớn, "tầng thanh toán DeFi" lại quá hẹp, và "chuỗi khối mô-đun" lại quá kỹ thuật, Ethereum thiếu một câu chuyện mới có thể kích thích trí tưởng tượng.
Tái cấu trúc kể chuyện và tương lai (2024-)
Vào năm 2024, khi thị trường tiền điện tử một lần nữa tìm kiếm động lực tăng trưởng mới, RWA (Tài sản Thế giới thực) đã trở thành vị cứu tinh mới. Đối với Ethereum, đây không chỉ là một ứng dụng mới mà còn là cơ hội để tái cấu trúc câu chuyện. Từ "thay đổi tài chính" đến "kết nối thực tế", Ethereum đang cố gắng kể một câu chuyện thực tế hơn, gần gũi hơn với thế giới chính thống.
Câu chuyện RWA của Ethereum thu hút bởi tính cụ thể của nó.
Nó không còn là "tài chính phi tập trung" trừu tượng nữa, mà là "biến trái phiếu Mỹ của bạn thành token có thể giao dịch". Không còn là "đổi mới không cần sự cho phép" nữa, mà là "giảm chi phí ma sát trong thương mại xuyên biên giới". Sự chuyển đổi từ lý tưởng hóa sang thực dụng này phản ánh sự hiểu biết mới của cộng đồng Ethereum về nhu cầu thị trường.
Điều tinh tế hơn là câu chuyện RWA đã thay đổi định nghĩa về thành công. Trong quá khứ, thành công có nghĩa là tạo ra một nền kinh tế tiền điện tử hoàn toàn mới và nguyên bản. Bây giờ, thành công trở thành việc phục vụ hệ thống tài chính hiện có.
Các ông lớn cũ của Phố Wall đang tranh nhau tham gia vào quỹ ETF ETH, đồng sáng lập Ethereum nhảy ngược vào thị trường chứng khoán Mỹ thu mua các công ty niêm yết... Tài sản ra ngoài vòng tay, liên kết giữa tiền điện tử và cổ phiếu, Ethereum cũng dần dần trở lại mức 4000 đô la trong chu kỳ thị trường mới.
Cách chơi đã thay đổi, cách kể chuyện cũng đã thay đổi.
Trong quá khứ, cộng đồng luôn tìm kiếm "cái" có thể định nghĩa được câu chuyện vĩ đại của Ethereum; giờ đây, ngày càng nhiều người bắt đầu chấp nhận một thực tế: có thể không tồn tại câu trả lời duy nhất.
Mọi người không còn theo đuổi một câu chuyện thống nhất, toàn diện mà cho phép nhiều câu chuyện đồng tồn tại. Đối với người dùng DeFi, Ethereum là cơ sở hạ tầng tài chính; đối với doanh nghiệp, nó là công cụ chuyển đổi sang tiền mã hóa; đối với người sáng tạo, nó là nền tảng bảo vệ bản quyền; đối với những người lý tưởng, nó vẫn là tương lai phi tập trung.
Để dịch vụ Ethereum phục vụ nhu cầu rộng rãi hơn, thu hút người dùng đa dạng hơn.
Chỉ là chúng ta không biết, sự đa dạng này là biểu hiện của sự trưởng thành hay triệu chứng của sự lạc lối. Một hệ sinh thái khỏe mạnh thực sự nên bao gồm sự đa dạng, nhưng một nền tảng thiếu tầm nhìn cốt lõi có thể mất đi động lực phát triển.
Nhưng dù sao đi nữa, hiệu ứng biên của đổi mới công nghệ đang giảm dần, và đổi mới trong câu chuyện phải tiếp tục.
Khi công nghệ tách rời khỏi câu chuyện, thay vì phát minh ra từ ngữ mới, hãy giải quyết những vấn đề thực sự. Thay vì hứa hẹn thay đổi thế giới, hãy cải thiện trải nghiệm người dùng trước đã. Thái độ thực tế này mặc dù không đủ gây phấn khích, nhưng có thể bền vững hơn.
Đào lý xuân phong một chén rượu, giang hồ dạ vũ mười năm đèn.
Từ chủ nghĩa lý tưởng đến chủ nghĩa hiện thực, từ cách mạng đến cải cách, từ lật đổ đến hòa nhập. Mười năm của Ethereum không nhất thiết là sự phản bội lý tưởng ban đầu, mà có thể là cái giá của sự trưởng thành. Dù sao đi nữa, khi câu chuyện cũ kết thúc, câu chuyện mới mới có thể bắt đầu.
Có lẽ, điều thực sự mang Ethereum đến với hàng tỷ người dùng không chỉ là nó có thể làm gì, mà là thế giới thực chọn làm gì với nó.
Từ tầm nhìn đến thực tế, từ cam kết đến giao hàng, đây có thể là hướng phát triển cuối cùng của câu chuyện Ethereum. Và những được và mất, tiến và lùi, kiên trì và thỏa hiệp trong quá trình này sẽ không chỉ định hình tương lai của Ethereum mà còn của toàn bộ ngành công nghiệp tiền điện tử.
Trang này có thể chứa nội dung của bên thứ ba, được cung cấp chỉ nhằm mục đích thông tin (không phải là tuyên bố/bảo đảm) và không được coi là sự chứng thực cho quan điểm của Gate hoặc là lời khuyên về tài chính hoặc chuyên môn. Xem Tuyên bố từ chối trách nhiệm để biết chi tiết.
Ethereum, mười năm biến hình kể chuyện
Tác giả: Ada, David, Shen Chao TechFlow
Vào lúc 3 giờ 26 phút chiều ngày 30 tháng 7 năm 2015, khối đầu tiên của Ethereum đã được khai thác thành công.
Cùng với khoảnh khắc khởi nguồn được gọi là "Frontier", một lời tiên tri đầy tham vọng đã ra đời - "máy tính thế giới". Vitalik và các nhà phát triển đầu tiên tin rằng họ đang xây dựng không phải là một phiên bản nâng cấp của Bitcoin, mà là một nền tảng tính toán toàn cầu có thể chạy bất kỳ ứng dụng phi tập trung nào.
Hôm nay, đúng mười năm sau, mạng chính Ethereum kỷ niệm mười năm hoạt động.
Khi chúng ta xem xét quỹ đạo phát triển của Ethereum, sẽ thấy rằng "máy tính toàn cầu" này không hoạt động các ứng dụng phi tập trung như mong đợi, mà lại biến thành một lớp thanh toán chủ yếu được dẫn dắt bởi các ứng dụng tài chính.
Các giao thức DeFi chiếm phần lớn mức tiêu thụ Gas, hàng chục nghìn tỷ đô la tài sản đang lưu chuyển trên mạng này, trong khi những ứng dụng phi tập trung từng được kỳ vọng cao như mạng xã hội, trò chơi, lưu trữ, hoặc đã biến mất hoàn toàn, hoặc đã chuyển sang các chuỗi khác.
Sự chuyển đổi của câu chuyện này, rốt cuộc là thỏa hiệp hay tiến hóa?
Nhìn lại từ nút này, quá trình chuyển mình của Ethereum trong suốt mười năm qua không chỉ là câu chuyện về Ethereum, mà còn là câu chuyện về cách lý tưởng công nghệ tìm kiếm chỗ đứng trong thế giới thực.
Thế giới máy tính, kỷ nguyên vàng của chủ nghĩa lý tưởng (2015-2017)
Để hiểu nguồn gốc câu chuyện của Ethereum, chúng ta phải quay trở lại mùa đông cuối năm 2013.
Khi đó, Vitalik Buterin 19 tuổi đang du lịch ở Israel, trong đầu anh nảy ra một ý tưởng táo bạo: Điều gì sẽ xảy ra nếu blockchain không chỉ có thể chuyển tiền mà còn có thể chạy các chương trình phức tạp tùy ý?
Cách mạng của ý tưởng này nằm ở chỗ nó lần đầu tiên mở rộng blockchain từ một công cụ chuyển giao giá trị chuyên dụng thành một nền tảng tính toán tổng quát.
Nhưng đằng sau tầm nhìn ban đầu này, ẩn chứa những động lực văn hóa sâu sắc hơn.
Cộng đồng Ethereum đầu tiên tập hợp lại là một nhóm những người lý tưởng công nghệ tin vào "mã là luật lệ". Họ không chỉ đang xây dựng một nền tảng công nghệ mới, mà còn đang cố gắng tạo ra một mô hình xã hội mới - một utopia kỹ thuật số hoạt động hoàn toàn theo quy tắc của mã mà không cần quyền lực tập trung.
Khi đó, câu chuyện kể về "phi tập trung", về "máy tính thế giới" nơi mã là pháp luật.
Đây không chỉ là một lý tưởng công nghệ, mà còn trở thành một tuyên ngôn chính trị và lập trường triết học. Những người ủng hộ sớm của Ethereum tin rằng, thông qua hợp đồng thông minh, họ có thể tái cấu trúc các quy tắc vận hành của xã hội, tạo ra một thế giới công bằng, minh bạch và không cần tin tưởng.
Chủ nghĩa lý tưởng công nghệ này có thể được nhìn thấy ở khắp nơi trong thiết kế ban đầu của Ethereum. Máy ảo Turing đầy đủ, cơ chế Gas, mô hình tài khoản - mỗi lựa chọn kỹ thuật đều thể hiện định hướng giá trị "tối đa hóa phi tập trung" và "tối đa hóa tính phổ quát".
Ngày 30 tháng 4 năm 2016, chưa đầy 1 năm kể từ khi mạng chính Ethereum ra mắt, The DAO (Tổ chức tự trị phi tập trung) chính thức khởi động huy động vốn cộng đồng.
Dự án này hoàn toàn thể hiện tinh thần lý tưởng của cộng đồng Ethereum giai đoạn đầu: không có ban quản lý, không có hội đồng quản trị, hoàn toàn do mã điều khiển quỹ đầu tư. Chỉ trong 28 ngày ngắn ngủi, The DAO đã huy động được 11.5 triệu ETH, chiếm 14% tổng cung ETH vào thời điểm đó, trị giá hơn 150 triệu USD.
Tuy nhiên, lý tưởng nhanh chóng gặp phải thử thách khắc nghiệt của thực tế. Vào ngày 17 tháng 6, một kẻ tấn công đã lợi dụng lỗ hổng gọi đệ quy trong hợp đồng thông minh The DAO để đánh cắp 3.6 triệu ETH.
Cuộc tranh luận sau đó đã xé nát toàn bộ cộng đồng. Một bên cho rằng, vì mã là luật, nên ETH thu được từ lỗ hổng mã là "hợp pháp", bất kỳ sự can thiệp nào đều đi ngược lại tinh thần cốt lõi của blockchain. Bên còn lại cho rằng, khi kết quả rõ ràng đi ngược lại ý chí chung của cộng đồng, việc sửa chữa sai lầm thông qua hard fork là cần thiết.
Cuối cùng, đa số do Vitalik đại diện đã chọn phân tách cứng, trả lại ETH bị đánh cắp cho các chủ sở hữu ban đầu. Quyết định này dẫn đến sự phân chia lớn đầu tiên của Ethereum, nhóm thiểu số kiên trì với nguyên tắc "Code is Law" tiếp tục duy trì chuỗi gốc, tức là Ethereum Classic (ETC) ngày nay.
Cuộc khủng hoảng này đã làm lộ ra mâu thuẫn bên trong của chủ nghĩa lý tưởng công nghệ: sự phi tập trung hoàn toàn có thể dẫn đến những hậu quả không thể chấp nhận, trong khi bất kỳ hình thức can thiệp nhân tạo nào cũng có thể bị coi là sự phản bội nguyên tắc phi tập trung.
Mâu thuẫn này đã xuyên suốt toàn bộ quá trình phát triển của Ethereum, đồng thời cũng đặt nền móng cho sự chuyển biến trong câu chuyện sau này.
ICO máy phát coin, sự lạc lối trong bong bóng (2017-2020)
Vào cuối năm 2016, không ai có thể dự đoán cơn sốt ICO sắp tới sẽ thay đổi mọi thứ của Ethereum như thế nào.
Mùa hè năm 2017, thế giới tiền điện tử đã trải qua một cơn sốt vốn chưa từng có. Khái niệm đơn giản ICO (Initial Coin Offering) - huy động vốn thông qua việc phát hành token - đã thắp sáng trí tưởng tượng của các nhà đầu tư toàn cầu. Chỉ trong năm 2017, số tiền huy động qua ICO đã vượt quá 6 tỷ USD, và đến nửa đầu năm 2018, con số này đã tăng vọt lên 12 tỷ USD.
Còn Ethereum thì là cái máy phát hành token cho nhiều ICO.
Viết hợp đồng, thiết kế quy tắc thanh toán, đặt tên và số lượng cho token, từng token một không cần cam kết thực tế xuất hiện:
Một bản whitepaper có vẻ đủ lớn, một câu chuyện có thể gây ra cảm giác FOMO (sợ bỏ lỡ), và một mô hình kinh tế token có vẻ hợp lý.
Vào thời điểm đó, Ethereum đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng danh tính không ngờ --- được thiết kế ban đầu như một "máy tính thế giới", bỗng dưng phát hiện ra rằng mục đích lớn nhất của nó lại là phát hành token.
Sự chênh lệch lớn giữa thực tế và ước mơ này đã tạo ra sự đứt gãy lớn đầu tiên trong câu chuyện Ethereum.
Vitalik và các nhà phát triển cốt lõi ban đầu đã hình dung ra một nền tảng tính toán toàn cầu để chạy các ứng dụng phi tập trung, nhưng câu trả lời từ thị trường lại là: Chúng ta chỉ cần một tiêu chuẩn ERC-20 đơn giản để phát hành token.
Sự đơn giản này không chỉ ở cấp độ kỹ thuật mà còn ở cấp độ nhận thức. Trong mắt các nhà đầu tư, Ethereum không còn là một mô hình tính toán cách mạng, mà là một cỗ máy in tiền.
Vấn đề sâu xa hơn là nhãn "nền tảng phát hành token" này bắt đầu định hình ngược lại hướng phát triển của Ethereum. Khi 90% hoạt động trong hệ sinh thái liên quan đến token, ưu tiên phát triển không thể tránh khỏi bị nghiêng về hướng này. Các cuộc thảo luận về tiêu chuẩn token trong EIP (Đề xuất cải tiến Ethereum) nhiều hơn hẳn so với các tình huống ứng dụng khác, công cụ dành cho nhà phát triển chủ yếu xoay quanh việc phát hành và giao dịch token, toàn bộ hệ sinh thái rơi vào trạng thái "phụ thuộc vào lối mòn".
Nếu như sự kiện The DAO trước đây là cuộc tranh luận triết học bên trong chủ nghĩa lý tưởng, thì cơn sốt ICO chính là cú va chạm đầu tiên giữa lý tưởng và thực tế thị trường. Cú va chạm này đã phơi bày một mâu thuẫn cơ bản trong câu chuyện Ethereum: khoảng cách lớn giữa tầm nhìn công nghệ và nhu cầu thị trường.
Thị trường gấu vào năm 2018 tiếp theo.
Đối với Ethereum, đây không chỉ là sự sụp đổ của giá cả, mà còn là sự sụp đổ của câu chuyện. Khi bong bóng ICO vỡ, khi khẩu hiệu "cách mạng blockchain" không còn ai tin tưởng, Ethereum phải trả lời một câu hỏi căn bản:
Nếu không phải là máy tính thế giới, vậy bạn rốt cuộc là gì?
Câu trả lời cho vấn đề này dần dần hiện ra trong sự khổ sở của thị trường gấu. Một câu chuyện mới đang dần hình thành: Ethereum trước tiên là một lớp thanh toán tài chính, và sau đó có thể trở thành một nền tảng tính toán tổng quát.
Sự chuyển mình cũng được thể hiện trên lộ trình công nghệ. Thiết kế của Ethereum 2.0 bắt đầu xem xét nhiều hơn đến nhu cầu của ứng dụng tài chính - tính cuối cùng nhanh hơn, chi phí giao dịch thấp hơn, và độ an toàn cao hơn. Mặc dù trong các phát ngôn chính thức vẫn nhấn mạnh "tính tổng quát", nhưng hướng tối ưu hóa thực tế đã rõ ràng chỉ đến các trường hợp sử dụng tài chính.
Độ chính xác của sự lựa chọn này sẽ được kiểm tra ở giai đoạn tiếp theo.
DeFi đại thắng lợi, khi tài chính trở thành sứ mệnh của Ethereum (2020-2021)
Mùa hè DeFi năm 2020 đối với Ethereum không chỉ là một sự bùng nổ ở tầng ứng dụng mà còn là một sự chuyển đổi hoàn toàn về danh tính.
Nếu nói rằng ICO năm 2017 đã khiến Ethereum bất ngờ trở thành nền tảng phát hành token, thì sự thành công của DeFi đã khiến toàn bộ hệ sinh thái nhận ra: tài chính có thể không phải là lựa chọn thỏa hiệp của Ethereum, mà là sứ mệnh tự nhiên của nó.
Sự chuyển biến trong nhận thức này là dần dần.
Ban đầu, DeFi được coi là một trong nhiều thí nghiệm, ngang hàng với các ứng dụng như trò chơi, xã hội, chuỗi cung ứng, v.v. Nhưng khi việc khai thác tính thanh khoản của Compound thắp lên sự nhiệt tình của thị trường, khi hàng trăm tỷ đô la đổ vào các giao thức DeFi khác nhau, khi phí Gas tăng cao kỷ lục do hoạt động DeFi, một thực tế không thể phủ nhận đã xuất hiện: Ethereum đã tìm thấy Product-Market Fit của nó.
Trong quá khứ, việc định vị Ethereum như một nền tảng tài chính dường như là một sự "giảm chiều", là sự phản bội đối với tầm nhìn vĩ đại của "máy tính thế giới". Nhưng DeFi đã cho thấy một khả năng khác: tài chính chính là hình thức tính toán phức tạp và có giá trị nhất.
Mỗi giao dịch, mỗi lần thanh lý, mỗi sản phẩm phái sinh đều là một quá trình tính toán phức tạp. Từ góc độ này, việc trở thành "máy tính tài chính thế giới" và trở thành "máy tính thế giới" không mâu thuẫn, mà là những cách diễn đạt khác nhau của cùng một tầm nhìn.
Sự bùng nổ của DeFi đã tạo ra một chu trình phản hồi tích cực mạnh mẽ, liên tục củng cố câu chuyện về Ethereum như một cơ sở hạ tầng tài chính. Sự gia tăng sử dụng, sự tập trung của các nhà phát triển và quyền lực ngôn từ dần dần bắt đầu chuyển dịch, tiếng nói của các dự án DeFi ngày càng lớn.
Tuy nhiên, sự thành công của DeFi cũng mang lại một vấn đề thực tế nghiêm trọng: nút thắt hiệu suất của Ethereum.
Khi một giao dịch trao đổi token đơn giản cần phải trả hàng chục đến hàng trăm đô la phí Gas, Ethereum đang đối mặt với cuộc khủng hoảng sinh tồn. Đây không còn là câu hỏi lý tưởng về "làm thế nào để trở thành máy tính thế giới", mà là câu hỏi thực tế về "làm thế nào để DeFi tiếp tục vận hành".
Sự khẩn cấp này đã thay đổi hoàn toàn ưu tiên công nghệ của Ethereum. Trước đây, mở rộng được coi là một mục tiêu dài hạn, có thể nghiên cứu giải pháp tinh tế nhất một cách từ từ. Nhưng sự bùng nổ của DeFi đã biến việc mở rộng trở thành một vấn đề cấp bách. Cộng đồng Ethereum buộc phải chấp nhận một thực tế:
Giải pháp hoàn hảo có thể chờ đợi, nhưng thị trường thì không.
Vì vậy, chúng ta đã thấy một loạt các lựa chọn thực tế. Layer 2 không còn là một khái niệm xa vời, mà là giải pháp khẩn cấp cần phải triển khai ngay lập tức. Công nghệ Rollup mặc dù không đủ phi tập trung, nhưng có thể nhanh chóng giảm bớt tình trạng tắc nghẽn, do đó nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ các nhà phát triển cốt lõi. Lộ trình của Ethereum 2.0 cũng đã được điều chỉnh lại, ưu tiên thực hiện các chức năng hữu ích nhất cho DeFi.
Sự điều chỉnh của lộ trình công nghệ này, về bản chất, là một biểu hiện cụ thể của sự chuyển đổi trong cách kể chuyện. Khi Ethereum chấp nhận vị trí của mình như một cơ sở hạ tầng tài chính, tất cả các quyết định liên quan đến công nghệ đều xoay quanh lõi này.
Sự trỗi dậy của L2, việc chuyển nhượng chủ quyền và những kẻ ký sinh (2021-2023)
Năm 2021, Ethereum phải đối mặt với một thực tế khắc nghiệt: Sự thành công của DeFi đang giết chết Ethereum.
Khi một giao dịch đơn giản cần phải chờ đợi hàng phút, khi người dùng bình thường bị đẩy ra bởi chi phí cao, câu chuyện của Ethereum đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng mới. Vị trí "tầng thanh toán tài chính toàn cầu" nghe có vẻ tuyệt vời, nhưng nếu chỉ có người giàu mới đủ khả năng sử dụng, liệu câu chuyện này còn tồn tại được không?
Mâu thuẫn sâu sắc hơn nằm ở chỗ, sự thành công của Ethereum lại phơi bày những thiếu sót cơ bản trong kiến trúc của nó. Là một blockchain đơn thể, Ethereum cố gắng xử lý mọi thứ trên cùng một tầng: thực thi tính toán, xác minh giao dịch, lưu trữ dữ liệu, đạt được đồng thuận. Thiết kế "đa năng" này là lợi thế trong giai đoạn đầu, nhưng trở thành điểm yếu chết người trong giai đoạn quy mô.
Đối mặt với tình huống này, cộng đồng Ethereum đã trải qua một sự chuyển biến nhận thức đau đớn. Máy tính thế giới thực sự nên giống như internet, là một hệ thống mô-đun và phân lớp.
Sự chuyển đổi này được thể hiện rõ nhất trong một bài viết của Vitalik: "Tương lai của Ethereum là mô-đun."
Câu này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng khác trong câu chuyện của Ethereum. Từ "một chuỗi thống trị tất cả" đến "hệ sinh thái hợp tác đa lớp", Ethereum bắt đầu chấp nhận một thực tế - một chuỗi khối đơn lẻ không thể đáp ứng tất cả các nhu cầu, tương lai thuộc về sự phân công chuyên môn.
Vì vậy, khi các giải pháp Rollup như Arbitrum, Optimism bắt đầu tiếp nhận ngày càng nhiều giao dịch, vấn đề cơ bản đã xuất hiện. Nếu phần lớn hoạt động diễn ra trên Layer 2, thì mạng chính Ethereum là gì?
Năm 2022, vấn đề này thể hiện rõ hơn về mặt khả năng sẵn có của dữ liệu. Khi các dự án như Celestia đề xuất các lớp khả năng sẵn có của dữ liệu chuyên biệt, cuộc tranh luận xung quanh khả năng sẵn có của dữ liệu (DA) đang diễn ra, với sự cân bằng giữa sự mở cửa và kiểm soát của Ethereum.
Ethereum luôn tự hào về sự mở và phi tập trung, nhưng khi sự mở này có thể đe dọa đến vị thế của nó, phản ứng của cộng đồng trở nên phức tạp. Một số người bắt đầu sử dụng khái niệm "Căn chỉnh Ethereum" (Ethereum Alignment), cố gắng duy trì một hình thức kiểm soát nào đó trong khi vẫn mở.
Điều thú vị hơn là cuộc tranh luận này đã thay đổi định nghĩa về thành công.
Trong quá khứ, thành công có nghĩa là tất cả các hoạt động diễn ra trên Ethereum. Bây giờ, thành công được định nghĩa lại là: ngay cả khi các hoạt động diễn ra ở nơi khác, chỉ cần cuối cùng cần đến sự an toàn của Ethereum, đó là chiến thắng của hệ sinh thái Ethereum. Sự thay đổi trong định nghĩa này phản ánh sự chuyển biến tư duy từ "độc quyền" sang "cộng sinh" của Ethereum.
Cuộc chiến Bạch Liên và phòng thủ câu chuyện "chính thống" (2023-2024)
Thế giới blockchain năm 2023 đã xuất hiện một sự thay đổi tinh tế nhưng quan trọng: thế hệ blockchain công cộng mới không còn cố gắng trở thành "Ethereum tốt hơn" nữa, mà bắt đầu kể một câu chuyện hoàn toàn khác.
Solana không còn nhấn mạnh mình là "nền tảng hợp đồng thông minh nhanh hơn", mà định vị là "Nasdaq của blockchain". Aptos và Sui không nói về "phi tập trung", mà nhấn mạnh "trải nghiệm người dùng cấp độ Web2".
Đối với Ethereum, sự thay đổi này vừa là sự giải thoát vừa là thử thách. Sự giải thoát nằm ở chỗ không còn phải rơi vào cuộc đua vũ trang về các thông số hiệu suất; thử thách nằm ở chỗ khi các đối thủ cạnh tranh mở ra chiến trường mới, những lợi thế truyền thống của Ethereum có thể trở nên không còn ý nghĩa.
Vấn đề sâu sắc hơn là: Khi "phi tập trung" không còn là tiêu chuẩn giá trị duy nhất, thì giá trị cốt lõi mà Ethereum tự hào còn có sức hấp dẫn bao nhiêu?
Sự phức tạp của cuộc cạnh tranh kể chuyện này thể hiện rõ nhất trong sự phục hồi của Solana.
Sau sự sụp đổ của FTX vào năm 2022, mọi người đều nghĩ rằng Solana đã kết thúc. Nhưng đến năm 2023, nó đã trở lại mạnh mẽ nhờ vào các đồng Meme và giao dịch chi phí thấp. Hiện tượng này đã tiết lộ một sự thật khiến cộng đồng Ethereum lo lắng - thị trường có thể không quan tâm đến việc phi tập trung như họ tưởng.
Đối mặt với sự trỗi dậy của các chuỗi công khai mới, phản ứng đầu tiên của cộng đồng Ethereum là nhấn mạnh "tính chính thống".
Những người ủng hộ Ethereum chỉ ra vấn đề tập trung của các chuỗi này, nguy cơ về an ninh và sự thỏa hiệp về công nghệ. Nhưng phản ứng của thị trường thì lại lạnh nhạt một cách bất ngờ. Khi người dùng có thể hoàn tất giao dịch với chi phí vài xu, dường như họ không quan tâm đến việc mạng lưới này có "đủ phi tập trung" hay không.
Khi Ethereum cố gắng giải thích giá trị của mình bằng ngôn ngữ thực dụng, nó lại đánh mất vị thế đạo đức ban đầu. "Chúng tôi an toàn hơn" nghe không hấp dẫn bằng "Chúng tôi đang xây dựng một tương lai phi tập trung". Sự thế tục hóa của câu chuyện này, mặc dù có thể thu hút nhiều người dùng chính thống hơn, nhưng cũng có thể làm xa rời những người ủng hộ cốt lõi.
Thậm chí phức tạp hơn, các chuỗi khối công cộng mới bắt đầu định nghĩa ngược lại "phi tập trung".
Họ cho rằng, thực sự phân quyền nên cho phép người bình thường cũng có thể tham gia, chứ không chỉ là mạng lưới tinh hoa mà chỉ người giàu mới đủ khả năng sử dụng. Khi người dùng Solana chỉ trích phí Gas cao của Ethereum, Ethereum đã rơi vào cái bẫy đạo đức mà chính nó đã đặt ra.
Đến đầu năm 2024, một xu hướng đáng lo ngại trở nên rõ ràng, đó là câu chuyện về Ethereum ngày càng mang tính phòng thủ. Phần lớn các cuộc thảo luận không còn là về "Chúng ta sẽ xây dựng cái gì" mà là "Tại sao chúng ta lại tốt hơn các chuỗi khác". Sự chuyển đổi từ tấn công sang phòng thủ này đã phơi bày tình thế tiến thoái lưỡng nan về đổi mới mà Ethereum đang phải đối mặt.
Tư thế phòng thủ này thể hiện ở nhiều khía cạnh.
Lộ trình công nghệ ngày càng phản ứng với áp lực cạnh tranh hơn là tầm nhìn nội tại, các cuộc thảo luận trong cộng đồng tràn ngập những chỉ trích đối với các chuỗi khác thay vì tự phản ánh. Ngay cả các bài viết của Vitalik cũng ngày càng nhiều trong việc giải thích và bào chữa, thay vì đưa ra những ý tưởng mới táo bạo như trước đây.
Nghiêm trọng hơn, tâm lý phòng thủ này bắt đầu ảnh hưởng đến sức sống đổi mới của hệ sinh thái. Các nhà phát triển không còn hỏi "cái gì là có thể" nữa, mà thay vào đó là hỏi "cái gì là an toàn". Các nhà đầu tư không còn tìm kiếm sự đổi mới đột phá, mà tìm kiếm "kẻ giết người của kẻ giết người Ethereum". Toàn bộ hệ sinh thái rơi vào trạng thái tự bào mòn, bận rộn với cạnh tranh bên trong thay vì mở rộng bên ngoài.
Nguồn gốc của tình trạng này nằm ở sự cạn kiệt của câu chuyện. Khi "máy tính toàn cầu" được chứng minh là quá lớn, "tầng thanh toán DeFi" lại quá hẹp, và "chuỗi khối mô-đun" lại quá kỹ thuật, Ethereum thiếu một câu chuyện mới có thể kích thích trí tưởng tượng.
Tái cấu trúc kể chuyện và tương lai (2024-)
Vào năm 2024, khi thị trường tiền điện tử một lần nữa tìm kiếm động lực tăng trưởng mới, RWA (Tài sản Thế giới thực) đã trở thành vị cứu tinh mới. Đối với Ethereum, đây không chỉ là một ứng dụng mới mà còn là cơ hội để tái cấu trúc câu chuyện. Từ "thay đổi tài chính" đến "kết nối thực tế", Ethereum đang cố gắng kể một câu chuyện thực tế hơn, gần gũi hơn với thế giới chính thống.
Câu chuyện RWA của Ethereum thu hút bởi tính cụ thể của nó.
Nó không còn là "tài chính phi tập trung" trừu tượng nữa, mà là "biến trái phiếu Mỹ của bạn thành token có thể giao dịch". Không còn là "đổi mới không cần sự cho phép" nữa, mà là "giảm chi phí ma sát trong thương mại xuyên biên giới". Sự chuyển đổi từ lý tưởng hóa sang thực dụng này phản ánh sự hiểu biết mới của cộng đồng Ethereum về nhu cầu thị trường.
Điều tinh tế hơn là câu chuyện RWA đã thay đổi định nghĩa về thành công. Trong quá khứ, thành công có nghĩa là tạo ra một nền kinh tế tiền điện tử hoàn toàn mới và nguyên bản. Bây giờ, thành công trở thành việc phục vụ hệ thống tài chính hiện có.
Các ông lớn cũ của Phố Wall đang tranh nhau tham gia vào quỹ ETF ETH, đồng sáng lập Ethereum nhảy ngược vào thị trường chứng khoán Mỹ thu mua các công ty niêm yết... Tài sản ra ngoài vòng tay, liên kết giữa tiền điện tử và cổ phiếu, Ethereum cũng dần dần trở lại mức 4000 đô la trong chu kỳ thị trường mới.
Cách chơi đã thay đổi, cách kể chuyện cũng đã thay đổi.
Trong quá khứ, cộng đồng luôn tìm kiếm "cái" có thể định nghĩa được câu chuyện vĩ đại của Ethereum; giờ đây, ngày càng nhiều người bắt đầu chấp nhận một thực tế: có thể không tồn tại câu trả lời duy nhất.
Mọi người không còn theo đuổi một câu chuyện thống nhất, toàn diện mà cho phép nhiều câu chuyện đồng tồn tại. Đối với người dùng DeFi, Ethereum là cơ sở hạ tầng tài chính; đối với doanh nghiệp, nó là công cụ chuyển đổi sang tiền mã hóa; đối với người sáng tạo, nó là nền tảng bảo vệ bản quyền; đối với những người lý tưởng, nó vẫn là tương lai phi tập trung.
Để dịch vụ Ethereum phục vụ nhu cầu rộng rãi hơn, thu hút người dùng đa dạng hơn.
Chỉ là chúng ta không biết, sự đa dạng này là biểu hiện của sự trưởng thành hay triệu chứng của sự lạc lối. Một hệ sinh thái khỏe mạnh thực sự nên bao gồm sự đa dạng, nhưng một nền tảng thiếu tầm nhìn cốt lõi có thể mất đi động lực phát triển.
Nhưng dù sao đi nữa, hiệu ứng biên của đổi mới công nghệ đang giảm dần, và đổi mới trong câu chuyện phải tiếp tục.
Khi công nghệ tách rời khỏi câu chuyện, thay vì phát minh ra từ ngữ mới, hãy giải quyết những vấn đề thực sự. Thay vì hứa hẹn thay đổi thế giới, hãy cải thiện trải nghiệm người dùng trước đã. Thái độ thực tế này mặc dù không đủ gây phấn khích, nhưng có thể bền vững hơn.
Đào lý xuân phong một chén rượu, giang hồ dạ vũ mười năm đèn.
Từ chủ nghĩa lý tưởng đến chủ nghĩa hiện thực, từ cách mạng đến cải cách, từ lật đổ đến hòa nhập. Mười năm của Ethereum không nhất thiết là sự phản bội lý tưởng ban đầu, mà có thể là cái giá của sự trưởng thành. Dù sao đi nữa, khi câu chuyện cũ kết thúc, câu chuyện mới mới có thể bắt đầu.
Có lẽ, điều thực sự mang Ethereum đến với hàng tỷ người dùng không chỉ là nó có thể làm gì, mà là thế giới thực chọn làm gì với nó.
Từ tầm nhìn đến thực tế, từ cam kết đến giao hàng, đây có thể là hướng phát triển cuối cùng của câu chuyện Ethereum. Và những được và mất, tiến và lùi, kiên trì và thỏa hiệp trong quá trình này sẽ không chỉ định hình tương lai của Ethereum mà còn của toàn bộ ngành công nghiệp tiền điện tử.