Yazarlar: Chi Anh, Ryan Yoon Kaynak: Tiger Research Çeviri: Shan Oppa, Altın Finans
Özet
Platforma Bağımlılık Riski Açığa Çıktı: Haziran 2025'te, Vietnam Telegram'ı yasakladı ve bu, birkaç gün içinde ana kripto topluluğu kullanıcılarının aktifliğinde %45'lik bir düşüşe neden oldu. Bu olay, kripto sektörünün yerine geçilemez bir iletişim platformuna olan yüksek bağımlılığını vurgulayan önemli bir yapısal açığı gözler önüne serdi.
Eşsiz bir platform: Discord, Signal ve yerel sohbet uygulamaları Telegram'ın yerini almaya çalıştı, ancak onun küresel kapsama, gizlilik koruma ve "kripto yerel" kullanıcı deneyimi açısından sunduğu benzersiz kombinasyonu kopyalayamadı. Şu anda başka hiçbir platform, ölçek açısından onunla rekabet edemez.
Küresel Regülasyon Baskısı Artıyor: "Dijital Egemenlik" gerekçesiyle, dünya genelindeki hükümetler Telegram'a yönelik denetimlerini sıkılaştırıyor, özellikle veri paylaşımı ve izleme konusundaki direnci nedeniyle. Ancak Telegram, son zamanlarda bazı yargı bölgelerinde düzenleyicilerle işbirliğine başlamış, bu da bazı önemli pazarların endişelerini geçici olarak hafifletmiştir.
1. Telegram'ın Kripto Pazarındaki Temel Rolü
Telegram, küresel kripto topluluğunun ana iletişim platformu haline geldi; güçlü gizlilik koruması, ölçeklenebilir büyük grup sohbeti özellikleri ve Bot entegrasyonu, onu KOL'lerin ve yeni projelerin topluluk oluşturmak için tercih ettiği bir seçenek haline getiriyor. Piyasa katılımcıları genel olarak Telegram'ı ana etkileşim kanalı olarak görmektedir.
Artık Telegram, kripto pazarının altyapısına derinlemesine entegre olmuştur. İnsanlar varlığını alışılmış hale getirmiştir, ancak Token2049 gibi bir konferansın Telegram olmadan gerçekleştiğini hayal etmek - katılımcıların yalnızca LinkedIn profilleri değiş tokuş ettiği bir ortam - son derece garip görünmektedir. Şu anda Telegram olmadan bir kripto ekosisteminin hayal edilmesi zor denebilir.
2. Vietnam, Telegram'ı Tamamen Yasakladı
21 Mayıs 2025'te, Vietnam İçişleri Bakanlığı'nın talebi üzerine, Bilgi ve İletişim Bakanlığı 2312/CVT-CS numaralı emir yayımladı, tüm telekomünikasyon hizmet sağlayıcılarından 2 Haziran'a kadar Telegram'ı tamamen engellemeleri istendi.
Bu hamle, Vietnam'ın kripto ekosistemini derhal sarstı. Vietnam, Telegram kullanıcı sayısı en yüksek olan ülkelerden biridir ve yerel kripto sektörü de bu platformu ana iletişim kanalı olarak ciddi şekilde kullanmaktadır. Yasaklandıktan sonra, yerel kripto projeleri ve kullanıcılar neredeyse geçerli bir alternatif bulamadı. Birçok kişi VPN kullanmaya yönelmiş olsa da, bu yöntem en fazla geçici ve istikrarsız bir çözüm sunmaktadır.
Orta düzeyde kriptoya ilgi duyan sıradan kullanıcılar için Telegram'a VPN ile erişmek çok karmaşık hale geliyor ve bu da son olarak büyük bir kullanıcı kaybına yol açıyor. Sadece birkaç gün içinde, Vietnam'ın en popüler on kripto topluluğunun ortalama ziyaretçi sayısı %45'ten fazla düştü.
Bu duruma yanıt olarak, topluluk organizatörleri alternatif platformları denemeye ve tanıtmaya başladılar. Discord'daki Vietnam sunucusundaki etkinlik miktarı hızla arttı, bazı topluluklar ise kullanıcıların hafif ve basit bir arayüz talebini karşılamak için Zalo gibi yerel sohbet araçlarını test etti.
Ancak, hiçbir alternatif platform, Telegram'ın kullanılabilirlik, gizlilik koruma ve şifreleme yerel işlevleri açısından sunduğu benzersiz dengeyi yeniden yaratamaz. Engellenmiş olmasına rağmen, çoğu kullanıcı hala VPN kullanarak Telegram'a bağımlıdır - bu, bir tür geçici çözüm, ancak kesinlikle köklü bir alternatif değildir.
3. Geçerli Telegram alternatifleri var mı?
Telegram üzerindeki düzenleyici baskılar, kripto endüstrisinin yapısal bir zayıflığını ortaya koyuyor: tek bir iletişim platformuna yüksek derecede bağımlılık.
Vietnam örneğinde olduğu gibi, yasak sonrası ilk tepki büyük ölçüde VPN kullanımına yönelmek oldu. Bu, kısa vadeli bir çözüm olmasına rağmen, sıradan kullanıcılar için önemli bir kullanım engeli oluşturuyor. Kurumsal yatırımcıların kripto para piyasasındaki katılımı artarken, perakende yatırımcılar hala piyasa faaliyetinin önemli bir oranını oluşturuyor. Tüm piyasa, erken kullanıcı katmanını aşmaya ve kitleleştirmeye çalışırken, Telegram'a olan bağımlılık, daha fazla gelişmenin önünde bir engel haline geldi.
Sonuç olarak, endüstri aktif olarak alternatif platformlar aramaya başladı. Discord, gerçek zamanlı iletişimi destekleyerek ve geliştirici dostu olarak Vietnam'daki birçok topluluk için tercih edilen seçenek haline geldi. Ancak, Telegram'ın sahip olduğu "mobil öncelikli" gösterişsiz deneyimden yoksundur. Başka bir aday olan Signal, güçlü güvenlik özellikleriyle bilinir, ancak "kriptoya özgü" kullanım durumları için sınırlı araç desteği, tam bir yedek olmayı zorlaştırır.
Zalo veya WhatsApp gibi diğer iletişim yazılımları genellikle belirli bölge kullanıcılarıyla sınırlıdır, bu da kripto ekosisteminin ihtiyaç duyduğu küresel sınır ötesi iletişim ile doğal olarak çelişmektedir.
Sonuçta, kripto endüstrisi hâlâ Telegram'ın gerçek bir alternatifini bulamadı. Telegram'ın anonimliği, gizliliği ve Bot entegrasyonu gibi teknik avantajları, onun liderliğini daha da pekiştiriyor, ancak sorunun kökeni yapısal bir eksiklikte yatıyor:
Şu anda, dünya genelinde yaygın olarak benimsenmiş ve sorunsuz bir şekilde sınırlar arası çalışabilen bir iletişim platformu yok. Farklı ülkelerdeki kullanıcıların iletişim tercihleri farklı olduğu için, tüm kripto ekosisteminin küresel ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir birleşik platform bulmak hala büyük bir zorluk.
Telegram, iletişim alanında benzersiz bir rol oynamaktadır: Hiçbir ülke pazarında hakim değildir, çoğu insan için ana uygulama değildir, ancak genellikle birçok bölgenin "ikinci tercihi"dir. Bu "ikincil ama yaygın" kullanım durumu Telegram'a fiili bir bölgesel tarafsızlık kazandırır; işte bu "bölgeye bağlı olmama" durumu onu neredeyse değiştirilmesi imkansız hale getirir.
4. Telegram artan düzenleyici risklerle karşı karşıya
Telegram için şu anda geçerli bir alternatif olmasa da, Vietnam da dahil olmak üzere birçok hükümet, "dijital egemenlik" adına buna yönelik düzenlemeleri artırıyor.
Ana neden, Telegram'ın güçlü bir gizlilik politikası sürdürmesi ve genel olarak kullanıcı verilerini hükümetlerle paylaşmayı reddetmesi, yalnızca birkaç önemli yargı alanında istisna yapmasıdır. Çoğu hükümet için, Telegram'da şifreli iletişimi izleyememek hala temel bir sorundur.
Bu endişeler giderek somut düzenleyici eylemlere dönüşüyor. Bazı ülkeler, Telegram'a kısıtlamalar getirmek için üç strateji benimsemiştir:
Kapsamlı yasaklama, yerel alternatif platformların teşvik edilmesi;
Geçici engelleme, genellikle belirli olaylar nedeniyle (örneğin, hukukun ihlali veya seçim dönemi uygunsuz dağıtım);
Seçici filtreleme, yani Telegram'a erişime izin vermek, ancak belirli kanalları engellemek veya hızını sınırlamak.
Bu örnekler gelecekte daha fazla kısıtlamanın getirilebileceğini göstermektedir. Birçok ülke, Telegram'a yönelik kapsamlı veya kısmi yasakları değerlendirmektedir. Yasakların siyasi gerekçeleri ülkeye göre değişse de, düzenleyici yollar giderek benzerlik göstermektedir: Ulusal güvenlik, yerel yasalarla uyumsuzluk veya kamu düzeni riski, hükümetin baskı yapmasının üç ana gerekçesi haline gelmiştir.
Bu bağlamda, Telegram'ın yanıt stratejisi kritik bir değişken haline geliyor. Farklı ülkelerde tetikleyici noktalar farklı olsa da, temel sorun Telegram'ın yerel uyum gereksinimlerini karşılayamaması veya karşılamayı istememesi. Düzenleyici ortamın daha sıkı olduğu ülkelerde, hükümetin "platformla iş birliği yapmayanlara" karşı toleransı belirgin bir şekilde daha düşük.
Ancak, Telegram'ın tutumu biraz yumuşadı. CEO Pavel Durov'un tutuklanmasının ardından şirket, uyum imajını iyileştirmek için adımlar atmaya başladı. Örneğin, yakın zamanda yayımlanan şeffaflık raporunda, bazı ihlal edenlerin IP adresleri ve telefon numaraları yayımlandı - bu, sadece güçlü demokratik sistemlere sahip yargı bölgeleriyle sınırlıydı.
Bu önlemlerin kapsamı sınırlı olsa da, Telegram açıkça geçmişe göre hükümet taleplerine daha istekli. Bu değişikliğin, ABD gibi kilit pazarlarda karşılaştığı acil yaptırım riskini azaltması bekleniyor.
5. Eğer Telegram tamamen yasaklanırsa ne olur?
Telegram'da küresel bir yasak olası olmasa da, dünya çapında endişeler artıyor. Bu gerçekleşirse, kullanıcıların ilk tepkisi muhtemelen Vietnam'dakine benzer olacaktır: VPN'lere büyük bir akın. Ancak, yukarıda belirtildiği gibi, bu sadece kısa vadeli bir çözümdür, uzun vadeli bir çözüm değildir.
Eğer Telegram tamamen yasaklanırsa, kullanıcılar alternatif hizmetlere geçmeye başlayacaklar. Daha önce de belirtildiği gibi, "bölgesel tarafsızlık" özelliğine sahip olan platformların, bazı işlevleri benzer olan kopyalar veya yerelleştirilmiş sohbet araçlarına kıyasla daha geniş bir kabul görme olasılığı daha yüksek olacaktır.
Signal, yakın zamanda kullanıcı artışı gösteren potansiyel bir adaydır; ancak daha güçlü bir rakip XChat olabilir - yani X (eski Twitter), yakında piyasaya sürülecek bir mesajlaşma hizmetidir. X'in kripto topluluğundaki derin entegrasyonu nedeniyle, XChat mevcut kullanıcı tabanından yararlanarak hızlı bir giriş yapabilir.
Ancak, daha doğrudan risk, TON Vakfı'nın potansiyel zarar görmesindedir. Resmi olarak Telegram ve TON'un bağımsız bir şekilde çalıştığı belirtilse de, ikisi arasında sıkı bir ilişki vardır. Birçok Telegram'a özgü T2E (Talk-to-Earn) oyunu, TON ekosisteminin gelişimini teşvik etmektedir; TON cüzdanının Telegram ile sorunsuz entegrasyonu da büyük bir avantajdır.
Bu nedenle, Telegram'a getirilen yasaklama politikası yayıldıkça, bu derin bağlılık bir risk faktörüne dönüşüyor: Bir kez erişim kesildiğinde, TON entegre uygulamalarının kullanıcılarının erişimi ve işlem akışı hemen etkileniyor. Temel blok zinciri normal çalışmaya devam etse bile, piyasa Telegram'ı ve TON'u "bir bütün" olarak algılayacak ve bu da itibar ve operasyonel riskler doğuracaktır.
Telegram'ın dünya genelinde yasaklanma olasılığı hala düşük olsa da, tüm kripto endüstrisi bir gerçek ile yüzleşmek zorundadır: geçerli alternatifler son derece sınırlıdır. Daha geniş bir açıdan bakıldığında, kripto ekosisteminin temel altyapısı yalnızca Telegram'a bağımlı değildir, aynı zamanda birçok "tek nokta riski" bulunmaktadır. Eğer bu yapısal zayıflıklar çözülmezse, tüm sektör her zaman ani dışsal şoklar tehdidiyle karşı karşıya kalacaktır.
Gelecekteki yön artık çok net: Aşırı bağımlılığı azaltmak, platform çeşitliliğini teşvik etmek, bir seçim değil, bir hayatta kalma stratejisidir.
The content is for reference only, not a solicitation or offer. No investment, tax, or legal advice provided. See Disclaimer for more risks disclosure.
Eğer Telegram tamamen yasaklanırsa ne olur?
Yazarlar: Chi Anh, Ryan Yoon Kaynak: Tiger Research Çeviri: Shan Oppa, Altın Finans
Özet
1. Telegram'ın Kripto Pazarındaki Temel Rolü
Telegram, küresel kripto topluluğunun ana iletişim platformu haline geldi; güçlü gizlilik koruması, ölçeklenebilir büyük grup sohbeti özellikleri ve Bot entegrasyonu, onu KOL'lerin ve yeni projelerin topluluk oluşturmak için tercih ettiği bir seçenek haline getiriyor. Piyasa katılımcıları genel olarak Telegram'ı ana etkileşim kanalı olarak görmektedir.
Artık Telegram, kripto pazarının altyapısına derinlemesine entegre olmuştur. İnsanlar varlığını alışılmış hale getirmiştir, ancak Token2049 gibi bir konferansın Telegram olmadan gerçekleştiğini hayal etmek - katılımcıların yalnızca LinkedIn profilleri değiş tokuş ettiği bir ortam - son derece garip görünmektedir. Şu anda Telegram olmadan bir kripto ekosisteminin hayal edilmesi zor denebilir.
2. Vietnam, Telegram'ı Tamamen Yasakladı
21 Mayıs 2025'te, Vietnam İçişleri Bakanlığı'nın talebi üzerine, Bilgi ve İletişim Bakanlığı 2312/CVT-CS numaralı emir yayımladı, tüm telekomünikasyon hizmet sağlayıcılarından 2 Haziran'a kadar Telegram'ı tamamen engellemeleri istendi.
Bu hamle, Vietnam'ın kripto ekosistemini derhal sarstı. Vietnam, Telegram kullanıcı sayısı en yüksek olan ülkelerden biridir ve yerel kripto sektörü de bu platformu ana iletişim kanalı olarak ciddi şekilde kullanmaktadır. Yasaklandıktan sonra, yerel kripto projeleri ve kullanıcılar neredeyse geçerli bir alternatif bulamadı. Birçok kişi VPN kullanmaya yönelmiş olsa da, bu yöntem en fazla geçici ve istikrarsız bir çözüm sunmaktadır.
Orta düzeyde kriptoya ilgi duyan sıradan kullanıcılar için Telegram'a VPN ile erişmek çok karmaşık hale geliyor ve bu da son olarak büyük bir kullanıcı kaybına yol açıyor. Sadece birkaç gün içinde, Vietnam'ın en popüler on kripto topluluğunun ortalama ziyaretçi sayısı %45'ten fazla düştü.
Bu duruma yanıt olarak, topluluk organizatörleri alternatif platformları denemeye ve tanıtmaya başladılar. Discord'daki Vietnam sunucusundaki etkinlik miktarı hızla arttı, bazı topluluklar ise kullanıcıların hafif ve basit bir arayüz talebini karşılamak için Zalo gibi yerel sohbet araçlarını test etti.
Ancak, hiçbir alternatif platform, Telegram'ın kullanılabilirlik, gizlilik koruma ve şifreleme yerel işlevleri açısından sunduğu benzersiz dengeyi yeniden yaratamaz. Engellenmiş olmasına rağmen, çoğu kullanıcı hala VPN kullanarak Telegram'a bağımlıdır - bu, bir tür geçici çözüm, ancak kesinlikle köklü bir alternatif değildir.
3. Geçerli Telegram alternatifleri var mı?
Telegram üzerindeki düzenleyici baskılar, kripto endüstrisinin yapısal bir zayıflığını ortaya koyuyor: tek bir iletişim platformuna yüksek derecede bağımlılık.
Vietnam örneğinde olduğu gibi, yasak sonrası ilk tepki büyük ölçüde VPN kullanımına yönelmek oldu. Bu, kısa vadeli bir çözüm olmasına rağmen, sıradan kullanıcılar için önemli bir kullanım engeli oluşturuyor. Kurumsal yatırımcıların kripto para piyasasındaki katılımı artarken, perakende yatırımcılar hala piyasa faaliyetinin önemli bir oranını oluşturuyor. Tüm piyasa, erken kullanıcı katmanını aşmaya ve kitleleştirmeye çalışırken, Telegram'a olan bağımlılık, daha fazla gelişmenin önünde bir engel haline geldi.
Sonuç olarak, endüstri aktif olarak alternatif platformlar aramaya başladı. Discord, gerçek zamanlı iletişimi destekleyerek ve geliştirici dostu olarak Vietnam'daki birçok topluluk için tercih edilen seçenek haline geldi. Ancak, Telegram'ın sahip olduğu "mobil öncelikli" gösterişsiz deneyimden yoksundur. Başka bir aday olan Signal, güçlü güvenlik özellikleriyle bilinir, ancak "kriptoya özgü" kullanım durumları için sınırlı araç desteği, tam bir yedek olmayı zorlaştırır.
Zalo veya WhatsApp gibi diğer iletişim yazılımları genellikle belirli bölge kullanıcılarıyla sınırlıdır, bu da kripto ekosisteminin ihtiyaç duyduğu küresel sınır ötesi iletişim ile doğal olarak çelişmektedir.
Sonuçta, kripto endüstrisi hâlâ Telegram'ın gerçek bir alternatifini bulamadı. Telegram'ın anonimliği, gizliliği ve Bot entegrasyonu gibi teknik avantajları, onun liderliğini daha da pekiştiriyor, ancak sorunun kökeni yapısal bir eksiklikte yatıyor:
Şu anda, dünya genelinde yaygın olarak benimsenmiş ve sorunsuz bir şekilde sınırlar arası çalışabilen bir iletişim platformu yok. Farklı ülkelerdeki kullanıcıların iletişim tercihleri farklı olduğu için, tüm kripto ekosisteminin küresel ihtiyaçlarını karşılayabilecek bir birleşik platform bulmak hala büyük bir zorluk.
Telegram, iletişim alanında benzersiz bir rol oynamaktadır: Hiçbir ülke pazarında hakim değildir, çoğu insan için ana uygulama değildir, ancak genellikle birçok bölgenin "ikinci tercihi"dir. Bu "ikincil ama yaygın" kullanım durumu Telegram'a fiili bir bölgesel tarafsızlık kazandırır; işte bu "bölgeye bağlı olmama" durumu onu neredeyse değiştirilmesi imkansız hale getirir.
4. Telegram artan düzenleyici risklerle karşı karşıya
Telegram için şu anda geçerli bir alternatif olmasa da, Vietnam da dahil olmak üzere birçok hükümet, "dijital egemenlik" adına buna yönelik düzenlemeleri artırıyor.
Ana neden, Telegram'ın güçlü bir gizlilik politikası sürdürmesi ve genel olarak kullanıcı verilerini hükümetlerle paylaşmayı reddetmesi, yalnızca birkaç önemli yargı alanında istisna yapmasıdır. Çoğu hükümet için, Telegram'da şifreli iletişimi izleyememek hala temel bir sorundur.
Bu endişeler giderek somut düzenleyici eylemlere dönüşüyor. Bazı ülkeler, Telegram'a kısıtlamalar getirmek için üç strateji benimsemiştir:
Bu örnekler gelecekte daha fazla kısıtlamanın getirilebileceğini göstermektedir. Birçok ülke, Telegram'a yönelik kapsamlı veya kısmi yasakları değerlendirmektedir. Yasakların siyasi gerekçeleri ülkeye göre değişse de, düzenleyici yollar giderek benzerlik göstermektedir: Ulusal güvenlik, yerel yasalarla uyumsuzluk veya kamu düzeni riski, hükümetin baskı yapmasının üç ana gerekçesi haline gelmiştir.
Bu bağlamda, Telegram'ın yanıt stratejisi kritik bir değişken haline geliyor. Farklı ülkelerde tetikleyici noktalar farklı olsa da, temel sorun Telegram'ın yerel uyum gereksinimlerini karşılayamaması veya karşılamayı istememesi. Düzenleyici ortamın daha sıkı olduğu ülkelerde, hükümetin "platformla iş birliği yapmayanlara" karşı toleransı belirgin bir şekilde daha düşük.
Ancak, Telegram'ın tutumu biraz yumuşadı. CEO Pavel Durov'un tutuklanmasının ardından şirket, uyum imajını iyileştirmek için adımlar atmaya başladı. Örneğin, yakın zamanda yayımlanan şeffaflık raporunda, bazı ihlal edenlerin IP adresleri ve telefon numaraları yayımlandı - bu, sadece güçlü demokratik sistemlere sahip yargı bölgeleriyle sınırlıydı.
Bu önlemlerin kapsamı sınırlı olsa da, Telegram açıkça geçmişe göre hükümet taleplerine daha istekli. Bu değişikliğin, ABD gibi kilit pazarlarda karşılaştığı acil yaptırım riskini azaltması bekleniyor.
5. Eğer Telegram tamamen yasaklanırsa ne olur?
Telegram'da küresel bir yasak olası olmasa da, dünya çapında endişeler artıyor. Bu gerçekleşirse, kullanıcıların ilk tepkisi muhtemelen Vietnam'dakine benzer olacaktır: VPN'lere büyük bir akın. Ancak, yukarıda belirtildiği gibi, bu sadece kısa vadeli bir çözümdür, uzun vadeli bir çözüm değildir.
Eğer Telegram tamamen yasaklanırsa, kullanıcılar alternatif hizmetlere geçmeye başlayacaklar. Daha önce de belirtildiği gibi, "bölgesel tarafsızlık" özelliğine sahip olan platformların, bazı işlevleri benzer olan kopyalar veya yerelleştirilmiş sohbet araçlarına kıyasla daha geniş bir kabul görme olasılığı daha yüksek olacaktır.
Signal, yakın zamanda kullanıcı artışı gösteren potansiyel bir adaydır; ancak daha güçlü bir rakip XChat olabilir - yani X (eski Twitter), yakında piyasaya sürülecek bir mesajlaşma hizmetidir. X'in kripto topluluğundaki derin entegrasyonu nedeniyle, XChat mevcut kullanıcı tabanından yararlanarak hızlı bir giriş yapabilir.
Ancak, daha doğrudan risk, TON Vakfı'nın potansiyel zarar görmesindedir. Resmi olarak Telegram ve TON'un bağımsız bir şekilde çalıştığı belirtilse de, ikisi arasında sıkı bir ilişki vardır. Birçok Telegram'a özgü T2E (Talk-to-Earn) oyunu, TON ekosisteminin gelişimini teşvik etmektedir; TON cüzdanının Telegram ile sorunsuz entegrasyonu da büyük bir avantajdır.
Bu nedenle, Telegram'a getirilen yasaklama politikası yayıldıkça, bu derin bağlılık bir risk faktörüne dönüşüyor: Bir kez erişim kesildiğinde, TON entegre uygulamalarının kullanıcılarının erişimi ve işlem akışı hemen etkileniyor. Temel blok zinciri normal çalışmaya devam etse bile, piyasa Telegram'ı ve TON'u "bir bütün" olarak algılayacak ve bu da itibar ve operasyonel riskler doğuracaktır.
Telegram'ın dünya genelinde yasaklanma olasılığı hala düşük olsa da, tüm kripto endüstrisi bir gerçek ile yüzleşmek zorundadır: geçerli alternatifler son derece sınırlıdır. Daha geniş bir açıdan bakıldığında, kripto ekosisteminin temel altyapısı yalnızca Telegram'a bağımlı değildir, aynı zamanda birçok "tek nokta riski" bulunmaktadır. Eğer bu yapısal zayıflıklar çözülmezse, tüm sektör her zaman ani dışsal şoklar tehdidiyle karşı karşıya kalacaktır.
Gelecekteki yön artık çok net: Aşırı bağımlılığı azaltmak, platform çeşitliliğini teşvik etmek, bir seçim değil, bir hayatta kalma stratejisidir.